Zandrat @ Toneelgroep BAM!
Al bij het betreden van de zaal voel je hoe de acteurs in hun rol zitten, de toon is gezet.
In een soort afgesloten kooi voltrekt zich een schouwspel. Jonge mensen, verveling, sleur, kauwgom kauwend, bier drinkend, scheldend, tongend zonder liefde.
Dan verschijnt Reza op het toneel. Reza is een Iraanse vluchteling die het laatste baantje in het dorp heeft bemachtigd. Hoewel Reza vrij weinig doet zorgt zijn komst voor spanningen. De vaste patronen worden doorbroken, de rollen veranderen. Blijkbaar zorgt dit voor zoveel angst dat de jonge vrienden durven te liegen, beschuldigen, misbruiken. Hun motieven zijn twijfelachtig; is Marie echt verliefd op Reza of wil ze de anderen shockeren? Is Erik echt zo boos omdat Reza met zijn meisje ‘gaat’ of is hij vooral boos op zichzelf? Is Elisabeth nou goed of de ergste van allemaal?
De vrienden doen of ze de komst van Reza verafschuwen maar eigenlijk zijn ze blij met de afleiding, de sleur die doorbroken wordt, dat ze zich op iets anders kunnen richten dan hun eigen uitzichtloosheid.
Je voelt als kijker hoe de spanning zich opbouwt. “Er gaat iets gebeuren.”
Wanneer de haat tegen Reza ontaardt in een aanval op hem, wil je als publiek eigenlijk niet meer kijken. Het moest gebeuren maar kon het niet toch anders? Je krijgt letterlijk het gevoel van zinloos geweld op straat en voelt je slecht omdat je alleen maar zit toe te kijken. Even vergeet je dat je naar een voorstelling kijkt en word je boos op die gasten omdat ze niet verder kunnen kijken dan hun eigen onmacht. Word je boos op Reza omdat hij niet terug slaat. Het voelt als een opluchting als de scène voorbij is. Maar de emotionele roep van Reza (Refel Mahmoud) die zich richt tot het publiek, komt ook nog even hard binnen. Waarom kunnen mensen het onbekende zo haten? En als jij die gehate bent? Hoe reageer je dan?
Zandrat is scherp, pijnlijk en op sommige momenten gelukkig ook grappig. Mensen kunnen zich blijkbaar ook nog druk maken over totaal andere dingen terwijl er zich een drama voor hun ogen voltrekt. Maar onrealistisch is dat niet.
De acteurs groeien steeds meer in hun rol gedurende het stuk. Het stoere decor draagt bij aan een soort leegheid en afstand. Het spel van licht en geluid onderbouwt de spanning.
Dit is voor mij hoe theater bedoeld is. Het zet je aan het denken, het confronteert je, het laat je je schamen voor het mens zijn en het laat je wegkijken. Echt wegkijken kan overigens niet want je bent er, anders dan bij een film, echt bij. Het stuk is actueel. Toch is het een bewerking van ‘Katzelmacher’ van Rainer Fassbinder uit 1969. Zegt dit iets over hoe wij mensen nog steeds hetzelfde reageren op vreemdelingen? En niet leren van het verleden? Een heftige voorstelling die binnenkomt. Tijd voor een biertje om na te praten.
Bekijk hier de trailer.
Je kan Zandrat nog zien op 23, 24 of 25 februari in het Amsterdams Theaterhuis. Gaan! Koop hier je kaarten.